Sprezzatura: Achteloze Italiaanse perfectie in Drents Museum

Sprezzatura: Achteloze Italiaanse perfectie in Drents Museum

Na The Glasgow Boys (2015) en Peredvizhniki (2016) is Sprezzatura – Vijftig jaar Italiaanse schilderkunst (1860-1910) de derde tentoonstelling in de reeks ‘Kunst rond 1900 in internationaal perspectief’, waarin het Drents Museum Europese kunstenaarsgroepen uit de late negentiende en vroege twintigste eeuw presenteert. Het museum, maar ook de binnenstad van Assen zijn sinds begin juni dan ook in Italiaanse sferen.

De liefde van conservator Willemijn Lindenhovius voor Italië zit diep. Als kind kwam ze er al regelmatig, later studeerde ze onder meer Italiaans en woonde ze een tijdje in Siena. “In die stad draait alles om de Middeleeuwen, maar ik ben juist gek op kunst van deze tijd, de late 19de eeuw. De wens voor deze tentoonstelling stond ook al heel lang op mijn lijstje. Niet lang nadat ik tien jaar geleden bij het Drents Museum kwam werken, heb ik dit plan al gepresenteerd.”

Maar niet alles wat goed is, komt snel. Op de brieven die ze naar Italiaanse musea schrijft met verzoeken om stukken in bruikleen te kunnen krijgen, komen geen reacties. “Collega’s gingen er vanuit dat het niet ging lukken. No way, dacht ik.” Ze schakelt de hulp van de ambassade in en neemt via de mail en telefonisch contact op met musea. Dan gaan er deuren open. “Als eerste ben ik naar de directrice van het Uffizi Museum in Florence gegaan, dat is vergelijkbaar met wat het Louvre betekent voor Parijs. Het was best spannend, want Italianen staan erom bekend dat ze hun schatten niet zomaar in bruikleen geven. Ik had het boek dat ik over The Glasgow Boys had gemaakt meegenomen. Toen ik dat gaf, was het meteen goed. ‘Als je zo’n mooi boek kunt maken, krijg je alles’, zei ze. Het ijs was gebroken en ze nam me de hele dag op sleeptouw.”

Behalve stukken uit dat museum zijn in de tentoonstelling Sprezzatura werken te zien uit musea in onder meer Milaan, Rome, Venetië en Turijn. In totaal zijn 69 werken van maar liefst 44 schilders uit bijna dertig musea en collecties te zien. Voorbeelden van werken zijn Meisje op een rots in Sorrento van Filippo Palizzi, Een ontmoeting van Giacomo Favretto en Vrouw bij de bron van Giovanni Segantini. Vooral met die laatste is Lindenhovius heel blij, omdat er moeilijk aan te komen was.

Filippo Palizzi, Meisje op een rots in Sorrento, 1871, Collezione Fondazione Internazionale Balzan, Badia Polesine

© Collezione Fondazione Internazionale Balzan, Badia Polesine

‘Ogenschijnlijk zonder moeite’
Het woord Sprezzatura is niet één op één te vertalen in een Nederlandse woord.. “Het betekent zoiets als virtuositeit, iets moeilijks heel goed doen, ogenschijnlijk zonder dat het moeite kost. Met zwier en bravoure. Een andere term die gebruikt wordt, is ‘achteloze perfectie’.” Wat het publiek dat Sprezzatura bezoekt gaat zien, is de ontwikkeling van de Italiaanse schilderkunst van het realisme naar de moderne tijd, vlak voor het futurisme. De eenwording van Italië speelt een grote rol. “Voor 1861 was het land een verzameling stadsstaten en koninkrijkjes. In die tijd ontstond een sterke vrijheidsbeweging vanuit de regio Piëmont die van Italië weer een eenheid wilde maken, zoals in de Romeinse tijd. ‘Zoals wij één zijn, zal onze kunst één zijn’, werd geroepen.”

Na de introductie is de tentoonstelling onderverdeeld in de drie manieren waarop kunstenaars met de werkelijkheid omgingen, legt Lindenhovius uit. “De eerste groep schilders wilde de werkelijkheid zo objectief mogelijk laten zien. Dit speelde in de eerste tien jaar na de eenwording. De schilders hadden geloof in de vooruitgang en experimenteerden veel met de weergave van licht en kleur.” Daarna volgde de teleurstelling. “Veel kunstenaars waren maatschappelijk geëngageerd. Hun werk was een soort aanklacht tegen de maatschappij en wat er allemaal misging na de eenwording van het land. Tegen het eind van de jaren 1880 zien we bij sommige schilders een soort vlucht uit de werkelijkheid ontstaan; het verlangen naar iets mystieks, iets hogers. Dit leidde uiteindelijk tot het symbolisme. Met hun schilderijen probeerden kunstenaars een gevoel of een idee uit te drukken.” Een aantal maatschappijkritische schilders stapte na verloop van tijd al dan niet noodgedwongen over naar deze stroming, zegt de conservator. “Geëngageerde kunst werd op sommige plekken gecensureerd.”

Gaetano Previati, Moederschap, 1890-91, Banca Popolare di Novara, Verona

© Collezione Banco BPM, Verona

Pure kleuren
De tentoonstelling stopt niet bij het symbolisme. “We hebben ook drie werken van kunstenaars die futuristisch zouden gaan schilderen. Zo laten we aan het einde een glimp van de toekomst zien”, zegt Lindenhovius. En er is meer dan alleen schilderijen. Bezoekers kunnen luisteren naar muziek en (voorgelezen en vertaalde) literatuur uit dezelfde periode. Voor het ultieme Italiaanse gevoel is ook de binnenstad van Assen aangepast aan de tentoonstelling. Zo wappert onder meer bontgekleurd wasgoed in de straten en is bij de Vaart de Venetiaanse Rialtobrug nagebouwd.

“Wat Sprezzatura vooral interessant maakt? Het kleurgebruik in de werken. Dat zal voor veel bezoekers erg verrassend zijn. Schilderijen van Nederlandse kunstenaars uit die tijd laten vaak een grijzig licht zien. Kleuren als bruin, grijzig, groen en okergeel komen veel voor. Maar de Italianen werkten veel met heldere, ongemengde kleuren. Door het zuidelijke licht en de andere atmosfeer in Italië is de waarneming van kleuren daar heel anders dan bij ons.  Het is heel mooi om dat in de schilderijen terug te zien.”

Sprezzatura is tot 3 november te zien in het Drents Museum. Voor kinderen is er een speciale familieroute. Kijk voor meer informatie op www.drentsmuseum.nl