PEREDVIZHNIKI – Russisch Realisme rond Repin 1870-1900

Rond 1870 zette een groep kunstenaars de Russische kunstwereld op zijn kop. Ze noemden zich de Maatschappij voor Reizende Kunstexposities, maar kregen al snel de geuzennaam ‘Peredvizhniki’: zwervers of (rond)trekkers. Nog niet eerder werden de Peredvizhniki als groep aan het Nederlandse publiek gepresenteerd. Dankzij een samenwerking met het Staats Russisch Museum in St. Petersburg is dit nu mogelijk. Ruim zeventig schilderijen van meer dan dertig verschillende kunstenaars zijn deze winter te zien in Assen.

Voor het eerst worden de Peredvizhniki als groep aan het Nederlands publiek gepresenteerd

Vrijheid en onafhankelijkheid

De Peredvizhniki gaan samenwerken als reactie op het strenge regime van de Keizerlijke Kunstacademie in St. Petersburg waarin alles van hogerop wordt bepaald. Samen zijn ze op zoek naar onafhankelijkheid, naar de vrijheid om te maken wát ze willen en te exposeren wáár ze willen. Zij zijn de eerste kunstenaars die hun werk niet alleen in St. Petersburg en Moskou laten zien, maar reizende tentoonstellingen door heel Rusland organiseren. Hierdoor bereiken de Peredvizhniki een groter publiek dan hun voor gangers ooit deden. Wereldberoemde ‘zwervers’ zijn Ilya Repin, Valentin Serov, Vladimir Makovsky en Arkhip Kuindzhi.

Eenvoudige Rus verheffen tot kunst

In de 19e eeuw zijn de verschillen tussen arm en rijk in Rusland enorm. De Peredvizhniki kiezen ervoor om het leven van de eenvoudige Rus te verheffen tot kunst. Zij schilderen gewone mensen op realistische wijze en schuwen onderwerpen als armoede, sociaal onrecht en honger niet. Het schilderij Wolgaslepers van Repin wordt hét icoon van de groep en doet Rusland op zijn grondvesten schudden. Deze en andere sociaalkritische schilderijen van de Peredvizhniki worden een wapen in de strijd voor maatschappelijke hervormingen. Soms is een simpele scène uit het dagelijks leven al genoeg om een indrukwekkend schilderij te maken.

Trots op eigen land

Maar er is meer. De Peredvizhniki blazen de portretkunst nieuw leven in. Modellen vinden zij in alle lagen van de bevolking. Van eenvou- dige arbeiders langs de Wolga tot culturele helden als schrijver Lev tolstoy. Met het schil deren van de grandeur van het Russische landschap en de eigen geschiedenis en volksverha- len, maken zij de Rus trots op zijn eigen land.

Geluksmomenten

Zonder een mening te geven, wilden de Peredvizhniki de dagelijkse beslommeringen en geluksmomenten van het gewone volk in beeld brengen: liefde, dood, verdriet, familie. Een mooi voorbeeld is het werk Op de schom- mel van Nikolay Yaroshenko (1846-1898) waarin een geliefd Russisch volksvermaak verbeeld wordt. Yaroshenko schildert dit herkenbare tafereel van een typisch dorpsfeest met veel aan- dacht voor de psychologische uitwerking van de afgebeelde personen. De dappere soldaat maakt energiek zijn vriendin het hof, terwijl zij schijnbaar onverstoorbaar aan een zonne- bloempitje knabbelt en schalks naar hem kijkt. De compositie geeft de snelle beweging van de schommel goed weer. De vrolijke kleurencom- binatie zorgt voor een feestelijk gevoel.

Grandeur van het Russische landschap

Majestueuze bossen, besneeuwde bergen, oneindige vlaktes, woestijnen en prachtige meren. De Peredvizhniki maken landschap en natuur tot hoofonderwerp van hun schilderijen. De grandeur van het Russische landschap schilderen zij in al zijn facetten met heldere en frisse kleuren. Ivan Shishkin (1832-1898) is niet alleen een van de grootste, maar misschien ook wel de populairste Russische landschapsschilder. De schoonheid van zijn geboorteland is zijn hele kunstenaarsloopbaan het absolute werken van hem te zien. Zijn landschappen worden het ultieme symbool van de grandeur van het Russische landschap.

Op zoek naar de ziel

Bij de portretkunst slaan de Peredvizhniki een andere weg in. Hun benadering is realistisch. Vernieuwend is het psychologische aspect van het portret. Het gaat niet alleen meer om de uiterlijke gelijkenis van het model.

De kunstenaar probeert ook de ziel van zijn model te doorgronden. Zie hier het portret van de beroemde portretschilder Valentin Serov (1865-1911). Serov werkt bijna twee jaar aan dit portret, maar toch lijkt het wel in één ademtocht gemaakt. Zo slaagt hij er hier in om de zestienjarige Feliks (‘het gouden jongetje’, de latere vorst Yusupov) precies te laten zien zoals hij is: verwend en grillig.

Yusupov is de erfgenaam van een zeer groot fortuin. Hij gaat de geschiedenis in als het brein achter de moord op grigori Raspoetin. Deze gebedsgenezer heeft in de ogen van velen een te grote invloed aan het hof van tsaar Nicolaas II.

Yusupov is een van de samenzweerders die Raspoetin onder valse voorwendselen naar het paleis lokt, om hem vervolgens te doden.

bijzondere groep kunstenaars zet russische kunstwereld in 19de eeuw op zijn kop

Peredvizhniki en de vaderlandse geschiedenis

Vanaf 1860 groeit de belangstelling in Rusland voor de eigen geschiedenis en de mythen en legenden van het volk. Ook de Peredvizhniki laten zich inspireren door onderwerpen uit de vaderlandse geschiedenis, mythen, legendes en volksverhalen. Dit vrolijke volksspel herinnert Vasily Surikov (1848-1916) zich uit zijn jeugd in het Siberische stadje Krasnoyarsk.

Tijdens een feestdag wordt van sneeuw en ijs een stadje gebouwd met muren, kanonnen en sneeuwfiguren. De spelers worden in twee groepen verdeeld: één groep verdedigt het stadje en de andere groep valt het aan. Een ruiter moet tussen de rijen verdedigers door galopperen, de poort binnenstormen en de dwarsbalk van sneeuw stukslaan. De oude inwoners geloven dat dit gebruik is ingesteld door de Kozakken ter herinnering aan de verovering van Siberië en dat het een oorlogs- spel voorstelt: de verdediging van het dorp.

Publicatie Peredvizhniki

Bij de tentoonstelling verschijnt de gelijknamige publicatie Peredvizhniki – Russisch Realisme rond Repin 1870 – 1900. In het boek kan het Neder- landse publiek voor het eerst kennismaken met een bijzondere groep kunstenaars die door hun glasharde realisme de Russische kunstwereld in de negentiende eeuw op zijn kop zette. De uitgave van WBOOKS kost €24,95 en is verkrijgbaar in onze Museumshop.