Pas onlangs ben ik achter een goed bewaard geheim gekomen. Er blijken namelijk terpen in Drenthe voor te komen, net als in Groningen en Friesland. We zijn al uniek vanwege onze hunebedden, daar komen nu ook nog terpen bij. De speurtocht naar deze afgelegen woonplaatsen is een echte belevenis met water als rode draad.
De terpen liggen in de polders van Matsloot-Roderwolde, het noordelijkste deel van Drenthe tegen de grens met Groningen aan. Het is van oudsher een moerassig veengebied waar de bewoners al eeuwenlang een strijd tegen het water voeren. Het moet er zo vreselijk zijn geweest dat het De Onlanden werd genoemd. Dat weerhield enkele ondernemende pioniers er niet van het gebied in te trekken om er een bestaan op te bouwen. Tussen de 11e en de 14e eeuw ontstonden zo verspreid over het gebied groepjes boerderijen die elk op een terp lagen. Zelfs het vee kon droge poten houden op speciaal voor hen aangelegde terpen. Dieren vormden immers het grootste kapitaal op een boerderij in dit gebied. Van de boerderijen is nu niets meer over maar de heuveltjes zijn bewaard gebleven en bij opgravingen zijn gebruiksvoorwerpen terug gevonden die de bewoners hadden weggegooid. Het blijkt nog steeds een drassig gebied te zijn en wordt nog natter omdat het als waterberging gebruikt gaat worden. Het is nauwelijks voor te stellen dat mensen zich hier ooit in leven hebben kunnen houden. De terpen zelf zijn nauwelijks zichtbaar wat verklaart dat hun bestaan zolang onbekend is gebleven. De hoogte moet maar net voldoende zijn geweest om de voeten droog te houden. Ik begin te begrijpen waar de naam Onlanden vandaan komt.
Vlakbij ligt Roderwolde. Ook dit dorp blijkt een watergeschiedenis te hebben. Het lag ooit verder naar het noorden maar is vanwege aanhoudende wateroverlast in zijn geheel verplaatst naar de huidige plek. Alleen het kerkhof heeft zijn oorspronkelijke plek behouden. Men kon het niet over het hart verkrijgen om de rust van de doden te verstoren; je weet maar nooit welke geesten gaan rondspoken in De Onlanden. Het ligt nu midden in het niemandsland op bijna een kilometer afstand van de huidige kerk. Het bekendste monument van Roderwolde is de molen Woldzigt, deel van een heel complex met aan weerszijden woonhuis en bedrijfsgebouwen. Ik ken het omdat het de omslag siert van het standaardwerk ‘Monumenten in Drenthe’ en het is inderdaad een van de parels van onze provincie. Het is mogelijk om de molen te beklimmen met als beloning een weids uitzicht over de omgeving. Aan de voet van de molen is het oorspronkelijke haventje van Roderwolde weer hersteld. Alle vervoer ging over water zodat dit de levenslijn was van het dorp. Zo vonden de producten van de molen hun weg naar de afnemers.
Tenslotte ligt iets zuidelijker, aan de oostkant van Peize, het Huis ter Hansouwe. Het is een van de oudste stenen huizen in Drenthe, gebouwd om de toegang tot dit waterrijke gebied te bewaken. Waar bijna al dit soort huizen de status van havezathe hebben verkregen, een voornaam adellijk huis, is dit bij Ter Hansouwe nooit gebeurd. Typisch Drents; we zijn trots op ons erfgoed maar houden het wel eenvoudig.
Zo heeft wateroverlast voor een prachtig en betekenisvol gebied gezorgd waar de geschiedenis gewoon aan de oppervlakte is blijven liggen.
