Vanaf de late middeleeuwen wisten de boeren de opbrengst van hun akkers te verhogen door het gebruik van dierlijke mest. Schapen bleken zeer geschikt om op de heide te laten grazen. Niet de wol of het vlees, maar de mest was hun belangrijkste product.
In de achttiende en negentiende eeuw werden de schaapskudden steeds groter. Brinkdorpen als Balloo en Exloo hadden een kudde die soms uit meer dan duizend schapen bestond. Brinken waren van oorsprong boerengebruiksruimtes waar het vee van de boeren werd verzameld. De kudde werd door een schaapsherder naar de gemeenschappelijke weidegronden gebracht. In 1910 telde Drenthe nog zo’n dertigduizend schapen. Na 1900 werd steeds meer gebruikgemaakt van kunstmest, waardoor het schaap zijn functie van mestleverancier verloor.
De Schaapskudde van Exloo
De schapen van de kudde van Exloo waren vroeger eigendom van de diverse boeren uit het dorp. De schaapsherder haalde de schapen ’s morgens bij de boerderijen op en bracht ze ’s avonds weer terug. Als vergoeding kreeg de herder de kost bij de boeren.
De schapenmest werd in de stallen verzameld op de met heideplaggen bedekte bodem. Deze bodem kwam steeds hoger te liggen door nieuwe heideplaggen die erop werden gelegd. Na verloop van tijd werden deze dikke, platgetrapte mest koek, los gestoken en op de landbouwgrond gebracht. Het bouwland werd zo verrijkt met humus en mest.
De kudde van Exloo telt nu 200 schapen van het Drentse Heideschaap ras. De kudde is gehuisvest in de schaapskooi die midden in het dorp Exloo staat. Dit betekent dat de schaapsherder met z’n schapen altijd dwars door het dorp gaat: een unieke beleving en een prachtig gezicht! De gang door het dorp zet als het ware de tijd even stil.
Gemeente Borger-Odoorn vindt het belangrijk een schaapskudde te handhaven. Bij de naam Exloo denken toeristen meteen aan de schaapskudde. Het is een echte publiekstrekker om de schaapskooi midden in het dorp Exloo te hebben. Het geeft een stuk rust in de jachtige wereld waarin wij leven. De kudde past goed bij het predicaat Borger/Odoorn Cittaslow gemeente. Stichting Schaapskudde Exloo is verantwoordelijk voor het beheer. Mensen kunnen bijvoorbeeld via deze stichting een schaap adopteren voor 20 euro per jaar. De schaapskudde bestaat thans uit 200 ooien en begraast al sinds jaar en dag het eeuwen oude Molenveld. Een van de grootste en mooiste heidevelden van Drenthe. Een begrazingsrooster geeft aan waar en wanneer de kudde de hei op moet. Van half april tot half oktober, zeven dagen in de week zijn ze hier te vinden.
Het Drents heideschaap is een makkelijk ras dat ook op schrale grond makkelijk kan gedijen.
Begin april begint het aflammeren. Dan worden de lammeren geboren en gemiddeld bekeken verdubbelt de kudde zich. Elk jaar vindt er selectie plaats, rammen en de oudere dieren gaan er uit en in het najaar staat de kudde weer op z’n oorspronkelijke stand van 200 exemplaren. Stamboek het Drents Heideschaap keurt elk jaar de kudde. Er wordt gekeken naar de raszuiverheid en de gezondheid. Er zijn tegenwoordig twee soorten kuddes in Nederland. De begrazers, dat zijn levende grasmachine die worden ingezet voor begrazing van gemeentelijke plantsoenen en dijken. Deze kuddes kunnen vaker goedkoper maaien dan mechanische machines. Daarnaast zijn er de traditionele historische kuddes, waar de kudde van Exloo er een van is. Er is een samenwerking met vijf kuddes in Drenthe: De kudde van Balloo, Orvelte/Westerbork, Holtinge en Ruinen. Samen vormen ze de Stichting tot het behoud van de Drentse Schaapskudde.
Een schaapsherder is meer dan het hoeden van de kudde op de hei. Het is in feite een agrarisch bedrijf en vereist ook ondernemerschap. Voor het bijeen houden van de kudde heeft de herder een paar schrandere honden nodig die snel en precies kunnen reageren op de tonen van een fluitje. Uiteraard moet hij affiniteit hebben met dé natuur en in staat te zijn een praatje te maken met de toeristen. Hij is het visitekaartje van de gemeente, waar 20 tot 25 procent van de beroepsbevolking werkzaam is in toerisme. De verzorging van de dieren: goed kunnen uitselecteren van de ooijen, kennis en het raszuiver houden van het ras is belangrijk. De hoefjes moeten goed schoon worden gehouden. Het is een misvatting te denken dat schapen weinig verzorging nodig hebben.
Op de site ziet u de activiteiten kalender en de vertrek- en aankomsttijden van de kudde. www.schaapskuddeexloo.nl
De Schaapskudde Balloërveld
De schaapskudde van het Balloërveld is met 400 Drentse Heideschapen de grootste kudde van Drenthe. Na de brand in 2011, is vorig jaar november, de geheel vernieuwde schaapskooi met bijgebouwen heropend. Aan de rand van het natuur- en heideveld staat op een informatiepaneel bij de schaapskooi, aangegeven waar de kudde zich bevindt. Van november t/m april vertrekt de kudde dagelijks vanuit de kooi. In de zomerperiode is dat niet altijd het geval. Vanwege planmatige beweiding grazen de schapen soms op ver afgelegen delen van het veld en ze brengen dan de nacht aan de rand van het Balloërveld door.
Bert Knol, voorzitter Stichting Schaapskooi Balloërveld. “De kudden is eigendom van de herders, die een samenwerkingsovereenkomst hebben met onze stichting. We hebben twee schaapherders: de heer Albert Koopman en zijn partner Marianne Duinkerken, zij beheren de kudde. De belangrijkste taak van de kudde is landschapsbeheer, dat betekend het begrazen van 350 ha Balloërveld. Albert en Marianne proberen wat ze doen onder de aandacht te brengen van het publiek. Je kunt met ze meelopen en tegen betaling mag je een dagje met ze mee de hei op. De herders verkopen in het wol atelier producten gerelateerd aan het Drents Heideschaap. Zoals: biologische lamsvlees, lam salami, ruwe en gelooide vachten, cursussen wol spinnen, ambachtelijk brei en vilt werk.
Het spektakel is om 16.00 uur, de intocht van de schapen naar de schaapskooi. Dit moment trekt altijd veel bezoekers. Jaarlijks worden hier regelmatig evenementen georganiseerd: De Lammetjesdagen, Schaapsscheren, in 2012 hebben ze een succesvolle Herdersfair georganiseerd. Bij de schaapskooi lopen altijd mensen rond. We proberen rekening te houden met het drukke verkeer dat soms op deze kudde afkomt. De parkeerplaats wordt binnenkort vernieuwd en beter ingepast in de natuur. Het informatie centrum wordt in de loop van het jaar gerenoveerd. Dan is hier bijna alles wel vernieuwd,
De bouw van een dienstwoning staat ook nog gepland. Zodat er nog beter toezicht is gegarandeerd.
Het Balloërveld is een geweldig mooi en nog een onontgonnen natuurgebied. Je kunt er veel oude elementen aantreffen. De ijstijden zijn zichtbaar in het landschap. Je treft er nog ‘Celtic Fields’ aan: dat zijn kleine, oude akker complexen. Er zijn nog 40 grafheuvels te herkennen, als wandelaar kun je daar langs lopen. Zelfs karresporen uit de middeleeuwen en een tankgracht uit de 2e wereldoorlog.
De schaapskudde is een toeristische trekpleister van jewelste in de gemeente Aa en Hunze, veel bezoekers komen uit een totaal andere omgeving. Het is geweldig dat wij dit zo kunnen aanbieden
Als voorzitter zit ik regelmatig met de schaapsherders om tafel om lopende zaken door te nemen. Bijvoorbeeld; van loslopende honden kan de schaapskudde veel last hebben. Het levert onrust op en dat moet je voorkomen. Wandelaars moeten hun honden zoveel mogelijk aanlijnen. Op Open dagen komen er nogal wat mensen op de schaapskooi af, dat moet je goed regelen in het dorp. Wij willen de overlast voor de bewoners van Balloo zo gering mogelijk houden. Je wilt niet dat overal kriskras auto’s worden geparkeerd.
De gemeente Aa en Hunze pak gelukkig z’n verantwoordelijkheid. Ze investeren zodat voortbestaan van de kudde wordt gegarandeerd. Zij willen het gebied toegankelijk houden en publiek gratis laten genieten van die natuur. Er moet hier ook geen Warenhuis over schapen komen. De kudde moet zijn historische waarden behouden, zonder schreeuwende reclameborden op de hei. Gelukkig is het daar iedereen wel mee eens.”
Op de site ziet u de activiteiten kalender en de vertrek- en aankomsttijden van de kudde.
www.schaapskuddeballoerveld.nl
[…] de Middeleeuwen zijn nog steeds zichtbaar in onder meer Het Balloërveld waar ook de schapen van de kudde van Balloo lopen. Het gebied is trouwens de vestigingsplaats van opvallend veel biologische schapen-, runder- […]