Adders in Nederland – In Hijkerveld gaat het erg goed met ze

De adder is de enige gifslang die in Nederland voorkomt. De dieren onderscheiden zich van de andere slangen door de zigzag-streep over hun rug. De adder is nationaal en internationaal beschermd en staat op de zogeheten Rode Lijst met bedreigde soorten. Adders in Nederland komen voornamelijk in de oostelijke helft van ons land voor. Drenthe hoort tot de kerngebieden van de Nederlandse adderpopulatie. Het Hijkerveld van Stichting Het Drentse Landschap is één van de plekken in Drenthe met de meeste adders. Heel voorzichtig mag je stellen dat het daar op het veld redelijk `goed met ze gaat.

Tot deze conclusie komt Rolf van Leeningen in zijn Onderzoek naar de adderpopulatie van het Hijkerveld (1999 – 2011) dat in opdracht van Stichting Het Drentse Landschap werd uitgevoerd. Het onderzoek van Van Leeningen is gebaseerd op de gegevens die de Beilenaar Dick van Dorp ruim vijftien jaar lang op het veld verzamelde. Bijna zonder te overdrijven kun je stellen dat Van Dorp alle adders van het Hijkerveld bij naam en toenaam kent. Straks meer daarover…

ZONNENDE ADDERS IN NEDERLAND

Begin maart komen adders uit hun winterslaap die ze in muizenholen, holtes onder boomstronken en in grote pollen pijpenstrootje hebben doorgebracht. Soms overwinteren enkele dieren bij elkaar, maar er zijn ook die de winter alleen doorbrengen. Eenmaal ontwaakt genieten de adders urenlang van de voorjaarszon. Ze hebben de warmte van de zon nodig om letterlijk weer op gang te komen. Als een echte reptiel is de adder een koudbloedig dier dat zijn lichaamswarmte elders moet halen.

ADDERS DOEN DE ADDERDANS

Na wekenlang van de zon te hebben genoten beginnen de mannetjes te vervellen. Voorzien van een glanzend nieuwe ‘jas’ beginnen de heren aan de paartijd. Als twee mannetjes het op hetzelfde vrouwtje voorzien hebben, beginnen ze een soort schijngevecht waarbij ze in een ‘adderdans’ om elkaar heen kronkelen. Uiteraard wint de grootste en sterkste slang en krijgt deze het vrouwtje. Overigens hoeft de verliezer niet meteen te wanhopen, want bij de adder staat de huwelijkstrouw niet erg hoog in het vaandel. Vrouwtjes paren meestal met verschillende mannetjes waardoor de jongen uit één worp vaak verschillende vaders hebben. In september zoeken de zwangere vrouwtjes veel eerder dan de anderen de winterverblijven op waar doorgaans minstens vier en maximaal vijftien jongen worden geboren.

ADDERS LEVEN VAN MUIZEN

Meestal gaan adders in Nederland vanaf oktober weer in winterslaap waarna de cyclus het volgende voorjaar weer van voren af aan begint. De adder heeft in de winter eenderde van zijn lichaamsgewicht verloren. Adders leven vooral van muizen, maar ook kikkers vinden ze niet te versmaden. Een volwassen adder eet zes tot tien prooien per jaar. Drachtige vrouwtjes eten in het jaar waarop ze drachtig zijn maar enkele prooidieren. Daarom ook krijgen ze meestal maar één keer in de twee jaar jongen. Het andere jaar gebruiken ze om weer op krachten te komen. Adders worden oud, soms wel dertig jaar. De oudste adder die op het Hijkerveld aangetroffen werd, bleek op dat moment in elk geval tien jaar oud, maar dat was in 2011 toen dit vrouwtje met een lengte van 53 centimeter voor het laatst aangetroffen werd. Ze kan op dit moment dus al veertien jaar oud zijn.

STREEPJESCODE VAN DE ADDER

Belangrijk bij dergelijke populatieonderzoeken is dat we dieren individueel van elkaar kunnen
onderscheiden. Zo kun je betrouwbare gegevens over aantallen en verplaatsingen verzamelen. Ook kun je op deze manier dieren over een langere periode volgen en zien hoe ze zich ontwikkelen. Voor de herkenning van adders maken de onderzoekers gebruikt van het patroon van de schildjes op de kop van de adders. Elke adder heeft een uniek patroon op zijn kop dat je zou kunnen vergelijken met de functie van de streepjescode van de producten in de supermarkt. Grootte, ligging en aantallen schilden verschillen voor elk dier. Dick van Dorp fotografeerde de koppen van vele honderden adders op het Hijkerveld. Elke adder kreeg zo zijn eigen portret dat via de ‘kopschildenformule’ kon worden vertaald in een code van acht cijfers. Ook de plek waar het dier werd aantroffen werd met behulp van gps nauwkeurig vastgesteld.

ADDERS GAAN HET HELE VELD OVER

Uit het onderzoek van Van Leeningen blijkt dat er in het laatste jaar van het onderzoek op het Hijkerveld maar liefst 869 adders werden waargenomen, het hoogste aantal in dertien jaar onderzoek. Er was sprake van een vrijwel onafgebroken stijgende lijn. Met behulp van de tellingen en de bijbehorende gps-gegevens werd nagegaan welke plekken op het veld de hoogste ‘adderdichtheid’ hadden. Dit bleek in het noordwesten van het Hijkerveld te zijn in het deelgebied Laaghalerveld. Het gebied onderscheidt zich van de rest van het veld omdat het er ruiger is dan elders, er nogal wat veentjes liggen en er heel weinig mensen komen die de rust van de dieren verstoren. De onderzoekers slaagden er bij een aantal dieren zelfs in te achterhalen over welke afstand ze zich in de loop van de tijd verplaatst hadden. Hoewel de meeste aangetroffen adders in één seizoen niet meer dan vijftig meter hadden afgelegd, blijken enkelen zich meer dan vijfhonderd meter te hebben verplaatst. Recordhouder was de vrouwtjesadder die tussen begin juni en eind september in totaal 2651 meter had afgelegd. Ze had het hele noordelijke deel van het Hijkerveld overgestoken… Onderzoeken als deze leveren Het Drentse Landschap een schat aan informatie op om het beheer van haar gebieden optimaal op zijn bewoners af te stemmen.

Vandaag zag ik een #adder in een boompje liggen, een mooi gezicht… @Ravon @natuurkieker pic.twitter.com/deTOSKqwMb

— natuurkieker Coby (@natuurkieker) April 13, 2016

Mooie dag bij Bakkeveen op het Mandefjild @ItFryskeGea en een #adder gespot. #canon5Dmarklll https://t.co/M9aP27lmnu

— PBH (@peterbergenh) May 6, 2016